Ужо больш за два гады таму 40-гадовая Аксана (імя змененае) з мужам і дзецьмі з’ехала з Беларусі і неўзабаве апынулася ў Польшчы. Цяпер яе сыну 17 гадоў, а дачцэ — пяць. Больш дзяцей муж і жонка не планавалі, але жыццё ўнесла карэктывы. Вясной 2023 года жанчына, нягледзячы на цяжкасці са здароўем, нечакана зацяжарала і незадоўга да пачатку 2024-га нарадзіла дзяўчынку. «Люстэрка» пагаварыла з беларускай і даведалася, ці цяжка было наважыцца на трэцяе дзіця, толькі-толькі асталяваўшыся за мяжой, і ў чым розніца паміж родамі ў нашай краіне і ў Польшчы.
«Ды як гэтая яйкаклетка наогул па той трубе дайшла?»
Яшчэ пару гадоў таму Аксана і сама б не паверыла, што стане шматдзетнай маці, а тым больш — што ёй давядзецца перажываць гэты досвед у Польшчы. Па-першае, пасля з’яўлення на свет другога дзіцяці беларусцы дыягнаставалі пасляродавую дэпрэсію. Па-другое, дачка яшчэ і аказалася з крутым характарам — высмоктвала ў бацькоў усе сілы. Ну, а калі нарэшце стала крыху лягчэй, сям’я ўжо разумела: хутчэй за ўсё, эміграцыі з палітычных прычын не ўнікнуць. Якія ўжо тут дзеці?
— Спачатку мы з’ехалі ва Украіну, дзе ў нас доўгі час не было нават дакументаў і разумення, як наогул жыць. Тым больш наш пераезд успрымаўся як нейкі часовы варыянт. Было разуменне, што мы хутка паедзем ці дадому, ці ў трэцюю краіну, — успамінае Аксана. — Так і выйшла: пасля пачатку вайны мы перабраліся ў Польшчу, і стала ўжо зусім не да думак пра яшчэ адно дзіця.
Тым больш што на спробы зачаць, паводле ацэнкі беларускі, у пары пайшло б шмат сіл, грошай і часу на паходы па дактарах.
— Пасля нараджэння першага дзіцяці я хацела яшчэ дзяцей. Але з маёй рэпрадуктыўнай сістэмай нешта здарылася: у мяне было некалькі выкідкаў, потым пазаматачная цяжарнасць, мне дыягнаставалі эндаметрыёз, выдалілі адну матачную трубу (гэты орган дапамагае яйкаклетцы трапіць з яечнікаў у матку. — Заўв. рэд.), другая засталася са спайкамі… Увогуле, мне казалі, што «свеціць» мне толькі ЭКА, — расказвае суразмоўніца.
На нейкі час Аксана перастала марыць пра дзяцей, а потым наогул развялася з мужам. Але праз некалькі гадоў яна сустрэла ўжо цяперашняга мужа.
— Я адразу папярэдзіла: дзяцей яму наўрад ці нараджу. Але зацяжарала праз некалькі месяцаў пасля нашага знаёмства! Думала: «Ё-маё, ды як гэтая яйкаклетка наогул па той адзінай трубе дайшла? Як гэта магчыма?» — кажа жанчына. — Для мяне гэта быў цуд.
Як пазней выявілася, той цуд быў не адзіным у жыцці Аксаны. Але спачатку навіна пра яшчэ адну цяжарнасць — ужо ў эміграцыі — прымусіла беларуску «плакаць тыдні два». Яна кажа, што гэта здарылася акурат пасля таго, як у яе сям'і толькі-толькі на руках аказаліся ВНЖ. Тады пары хацелася выдыхнуць і нарэшце перастаць нервавацца, але не выйшла.
— Я нават пачала шукаць варыянты зрабіць аборт у Літве ці Латвіі, глядзела сайт арганізацыі, якая дапамагае жанчынам пазбавіцца цяжарнасці ў Польшчы (там забаронена перарываць цяжарнасць нават у выпадку нежыццяздольнасці плода. — Заўв. рэд.). Але зразумела, што калі не захаваю дзіцяці, то мне будзе складана псіхалагічна. Ну, а калі захаваю, складана будзе ўсім нам, — жартуе Аксана. — Муж пакінуў права вырашаць за мной. Сказаў, што падтрымае ў любым выпадку.
Беларуска кажа, што незапланаваная цяжарнасць выклікала ў сям'і шмат размоваў праз неразуменне, што ж будзе далей. А потым падумалася: калі атрымалася зачаць яшчэ раз, значыць, хай так і будзе.
«Можна назірацца ў каго хочаш і дзе хочаш»
Паводле нашай суразмоўніцы, вядзенне цяжарнасці і сам працэс родаў за апошнія 17 гадоў у Беларусі моцна змяніўся.
— Мне здаецца, што нашыя пратаколы сталі больш падобныя да еўрапейскіх. У 2000-я нават гаворкі не ішло пра прыкладанне дзіцяці да грудзей пасля яго з’яўлення на свет, — прыводзіць прыклад жанчына. — Колькасць паходаў да гінеколага для кантролю таксама скарацілася, раней іх было больш.
У Польшчы ж, як пераканалася Аксана, усё яшчэ прасцей. Галоўнае адрозненне — у суседняй краіне неабавязкова станавіцца на ўлік па цяжарнасці ў дзяржаўных установах, каб атрымаць права на бясплатныя аналізы.
— Можна назірацца ў каго хочаш і дзе хочаш. А не хочаш — наогул не назірайся, — кажа Аксана. — Полькі, як я заўважыла, звычайна ходзяць да аднаго гінеколага ў прыватным парадку, а потым бяруць накіраванні на аналізы ў дзяржаўных бальніцах, каб здаць іх бясплатна. Карта цяжарнасці з аналізамі ў цябе на руках — пры жаданні можаш хадзіць усе дзевяць месяцаў да дзевяці розных дактароў. У нас так не атрымаецца. Умоўна, нават пяць гадоў таму было так, што, калі ў паліклініку прынесці вынікі даследаванняў з прыватных медцэнтраў, іх маглі не прыняць і прымусіць перарабляць, пакруціўшы носам.
Для вядзення цяжарнасці ў Беларусі неабходна стаць на ўлік у паліклініцы паміж 7-м і 12-м тыднямі тэрміну — патрабаванне абгрунтоўваецца неабходнасцю медыцынскага назірання. Для гэтага жанчыне трэба прыйсці да гінеколага па месцы жыхарства і ўзяць з сабой пашпарт (ці іншы дакумент, які сведчыць асобу), а таксама дазвол на абслугоўванне ў гэтай установе аховы здароўя (калі жыць па месцы прапіскі, ён і так ёсць).
Калі жанчына становіцца на ўлік своечасова, то пасля нараджэння дзіцяці яна можа атрымаць аднаразовую грашовую дапамогу, роўную бюджэту пражытачнага мінімуму. На студзень 2024-га яна складае 405,27 рубля. Таксама пастаноўка на ўлік можа палегчыць атрыманне бальнічнага па цяжарнасці і родах у дзяржаўных установах аховы здароўя (з іншага боку, прыватныя медцэнтры з ліцэнзіяй таксама маюць права выдаваць лісток непрацаздольнасці).
Беларуска кажа, што падчас другой цяжарнасці адмовілася ад амніяцэнтэзу — працэдуры, падчас якой праколваюць жывот для ўзяцця каляплодных водаў. Іх аналіз дазваляе на раннім этапе дыягнаставаць генетычныя і храмасомныя парушэнні ў дзіцяці. У нашай краіне гэтае даследаванне лічыцца дадатковым, яго прызначаюць толькі па паказаннях. Нягледзячы на гэта, паводле суразмоўніцы, дактары палохалі яе тым, што не падпішуць неабходныя даведкі і дакументы, калі яна ад амніяцэнтэзу адмовіцца.
Пры гэтым, як успамінае Аксана, у Беларусі бывала так, што ў дзяржаўных установах не было неабходных рэактываў, таму частка аналізаў рабілася нясвоечасова ці ўвогуле не рабілася. Нашая суразмоўніца ўдакладняе: магчыма, у сталіцы такіх сітуацый менш, але яна — з абласнога цэнтра.
— Памятаю, што ў другую цяжарнасць я прапусціла праверку на таксаплазмоз і ўзровень гармонаў шчытападобнай залозы, бо не было рэактываў для аналізаў. У Польшчы ж такое ўявіць складана, — мяркуе Аксана. — Саміх праверак тут, дарэчы, менш. Напрыклад, у Беларусі здаецца кроў на сіфіліс, а ў Польшчы — не. Правяраюць толькі самае асноўнае: на ВІЧ і гепатыты, яшчэ пара тэстаў і ўсё. Нават УГД — па жаданні. На гінекалагічным крэсле доктар наогул глядзіць толькі два разы: у самым пачатку цяжарнасці і калі бярэ адзін з аналізаў ў трэцім трыместры. У нас жа глядзяць ледзь не кожны раз, калі ты прыходзіш. Што хочуць там убачыць, не ведаю.
Колькі разоў трэба прыйсці да гінеколага за час цяжарнасці, у Польшчы таксама не акрэсліваецца. І, паводле беларускі, у прынцыпе выкарыстоўваецца іншая фармулёўка — у пацыенткі «ёсць права»: права на столькі і столькі наведванняў гінеколага па дзяржаўнай страхоўцы, права на падрыхтоўчыя курсы з акушэркай і гэтак далей. Карысталася жанчына гэтым ці не, ніхто не правярае. У клінічных пратаколах нашай краіны ёсць паняцце «абавязковай яўкі» — хочаш не хочаш, але, калі ты ўжо на ўліку, трэба прыходзіць (каб, як мінімум, не выслухоўваць лекцыю ад доктара).
Яшчэ адна дэталь: у Беларусі, у адрозненне ад Польшчы, падчас родаў назіраюць, як адкрываецца шыйка маткі падчас схопак, — праверку медык праводзіць рукамі, праз похву. На думку Аксаны, сэнсу ў гэтым няшмат, а вось боль у выніку адчуваецца толькі больш інтэнсіўна.
— Таксама нашыя дактары пачынаюць адпраўляць цяжарную ў трэцім трыместры на кардыятакаграфію, дзе слухаюць сэрцабіцце плода. І так кожны візіт, — удакладняе беларуска. — У Польшчы ж ты можаш па жаданні прыехаць у бальніцу паслухаць стук сэрца адзін раз, пасля таго як паставілі папярэднюю дату родаў.
Гэта асноўныя адрозненні ў пратаколах, якія заўважыла Аксана. Але значна больш яе ўразіла стаўленне да будучых маці ў краіне-суседцы.
«У нас, каб атрымаць бальнічны, трэба даказаць, што табе кепска»
Напрыклад, у Польшчы можна ўзяць бальнічны ледзь не на ўвесь тэрмін цяжарнасці. Аксана кажа, што гэта нармальная практыка — сказаць доктару, што ты адчуваеш сябе кепска, пастаянна ванітуе, маўляў, не магу працаваць. І медык «вызваляе» жанчыну ад такой неабходнасці.
— У Беларусі ж, каб атрымаць бальнічны, бо табе кепска, трэба, скажам, вельмі пераканаўча даказаць, што табе кепска. Вядома, у нас ёсць добрыя дактары, спецыялісты, якія імкнуцца цябе зразумець, але агульнае адчуванне ад узаемадзеяння з медыкамі падчас родаў… — Аксана на пару секунд задумваецца. І працягвае: — Складана нават апісаць. Напэўна, я б сказала, на мяжы з акушэрскім гвалтам.
На кансультацыях, як кажа беларуска, гэта яшчэ не так моцна адчуваецца. Але ў цэлым ёсць адчуванне «навязвання клопату» — калі цябе спрабуюць прымусіць рабіць тое, чаго ты сама не хочаш.
— У Польшчы такога няма. Тут ты сама за сябе адказная, а доктар — гэта твой калега, які хутчэй нешта прапануе, — тлумачыць суразмоўніца. — Вось у нас можна зрабіць такія прышчэпкі, такія абследаванні — і ты можаш выбраць, трэба табе гэта ці не.
З іншага боку, разважае Аксана, такое расслабленае стаўленне напэўна выкліканае забаронай абортаў, таму ёй складана меркаваць, добра гэта ці кепска.
— Груба кажучы, навошта праводзіць кучу аналізаў — ты ўсё роўна будзеш нараджаць, нават калі дзіця ўнутры цябе ўжо памерла. Галоўнае для дактароў — даведацца, ці няма рызыкі, што памрэш ты, — кажа беларуска. — У цэлым асабіста мне такі падыход бліжэйшы. Як мінімум таму, што табе не параць мозг, калі ты не прыйшла на прыём. У Польшчы я па два месяцы магла не паказвацца дактарам, не было на гэта часу. І калі прыходзіла наступным разам, просячы прабачэння, што даўно не была, мне проста казалі: «Я ўсё разумею».
Асобна Аксана закранула тэму ўзросту: першую дачку яна нараджала ў 35 гадоў у Беларусі, другую — у 40 за мяжой. І, паводле жанчыны, менавіта ў нашай краіне ёй час ад часу намякалі на ўзрост.
— Маўляў, нічога сабе, у колькі гадоў прыйшла нараджаць. У Польшчы ж я была яшчэ старэйшай, але ні слова не чула з гэтай нагоды, — каментуе суразмоўніца.
«У нас нікога не цікавіць, як табе камфортна»
І ў Беларусі, і ў Польшчы Аксана нараджала ў дзяржаўных рэгіянальных (адпаведна, абласной і ваяводскай) радзільнях. Калі ў нашых партнёрскія роды — гэта платная паслуга, то ў суседняй краіне — тое, што гарантуецца па змоўчанні. Прыйсці можна не толькі з мужам, але і з доўлай (жанчынай, якая падтрымлівае і дапамагае даглядаць дзіця), і са сваёй мамай, і нават з суседкай, запэўнівае Аксана.
— Ніхто не пытае, хто гэта і чаму ты абрала гэтага чалавека, — тлумачыць суразмоўніца. — Самі роды праходзяць у невялікім пакоі, разлічаным на адну пацыентку. Там жа ты і жывеш, пакуль у цябе схопкі. Мэбля не асабліва падобная да бальнічнай, калі не лічыць медыцынскага абсталявання, прыбіральня таксама проста ў пакоі. Ёсць фітнес-мячы, шведская сценка, дзе-нідзе яшчэ бываюць гамакі — увогуле, усё, каб неяк палягчаць дыскамфорт.
Да беларускай атмасферы ў радзільнях, прызнаецца Аксана, гэта наогул не падобна.
— Я ляжала ў вялікай палаце на чатыры ложкі, дзе, натуральна, былі іншыя жанчыны, — апісвае яна. — А каб нарадзіць, мне трэба было яшчэ самой дайсці да радзалы па калідоры. Там гарэла яркае аперацыйнае святло, стаялі два высокія гінекалагічныя крэслы — і яшчэ трэба туды ўскараскацца па лесвічцы, каб тым, хто прымае роды, было зручна. Класціся таксама трэба ў пэўнай позе. Я пытала ў беларускіх дактароў, ці можна мне размясціцца як я хачу. Адказалі, што яны недастаткова кваліфікаваныя, каб прымаць роды інакш. У Польшчы ж хоць стоячы нараджай — абы табе было лягчэй.
Вялікім плюсам беларуска назвала і тое, што ў Польшчы мужу (ці іншым прысутным) не трэба рабіць ніякіх даведак, каб быць побач з будучай мамай. Паводле яе, менавіта гэта раней спыняла яе ад ідэі партнёрскіх родаў у Беларусі.
— Праўда, цяпер перажыць гэты досвед цалкам таксама не выйшла: я нарадзіла літаральна праз паўгадзіны пасля выезду ў радзільню. Як у амерыканскіх фільмах, уварвалася ў прыёмнае аддзяленне, — жартуе Аксана. — Мяне паспелі толькі спытаць, якія гэта роды. Пасля слова «трэція» хутка пагрузілі на каталку і адправілі ў радзалу — распраналі мяне ўжо на дарозе туды. Усё прайшло літаральна за дзве хвіліны.
Больш за ўсё жанчыну прыемна здзівіла тэмпература ў польскай радзале: яна была камфортнай, і ёй не даводзілася мерзнуць. А яшчэ спадабалася, што асвятленне было прыглушанае. У Беларусі ж Аксану абодва разы літаральна калаціла ад таго, што было недастаткова цёпла, а яркае святло яе раздражняла.
— Гэта зноў, напэўна, пытанне стаўлення да парадзіх. У нас нікога не цікавіць, як табе камфортна, хочаш ты так ці сяк. Ды і наогул ад польскіх медыкаў я ні разу не пачула каментароў у духу «чаго ты там стогнеш», «хопіць крычаць». У нас жа такое кожны раз было, — кажа беларуска. — Тут, наадварот, падтрымліваюць, не загадваюць, а просяць і тлумачаць, якія маніпуляцыі робяць з табой і дзіцем.
«У Польшчы ёсць разуменне, што роды — інтымны працэс»
Нованароджаную дзяўчынку Аксане аддалі адразу пасля родаў. У Беларусі, паводле яе ўспамінаў, дзіця даюць толькі ненадоўга патрымаць, а потым адразу забіраюць на пару гадзін. Жанчына, якая толькі што нарадзіла, тым часам можа ляжаць адна на каталцы, нярэдка — у калідоры.
— Тут жа муж прыйшоў да мяне ў радзільню — там мы прабылі разам з дачкой яшчэ каля трох гадзін. Пасля гэтага мяне перавялі ў двухмесную палату, таксама з асобным душам і прыбіральняй. Калі дачку забіралі на розныя замеры, абследаванні, то пра гэта акушэркі заўсёды паведамлялі, каб я ведала, дзе маё дзіця. Часта пыталі, ці трэба прынесці абязбольвальныя таблеткі, ці ёсць у мяне нейкія скаргі, — пералічвае Аксана. — Яшчэ акушэркі ў кожнай мамы пыталі, якую інфармацыю ў цэлым пра дзіцячае здароўе і назіранні за малымі ў будучыні нам хочацца даведацца, каб запрасіць патрэбнага доктара. У мяне і маёй суседкі гэта былі не першыя роды, таму мы адмовіліся — нас больш і не турбавалі.
У такім падыходзе, лічыць Аксана, ёсць і мінусы. Напрыклад, ёй падалося дзіўным, што ў Польшчы зусім не надалі ўвагі псіхалагічнаму стану парадзіх. Паводле яе ўспамінаў, у Беларусі пасля родаў хаця б адна кансультацыя са спецыялістам прадугледжаная — на ёй высвятляецца, у якім жанчына стане.
— Тут жа мне далі брашуры пра дзіцячыя захворванні, пра догляд дзіцяці і іншыя магчымыя пытанні, але там нічога няма пра пасляродавую дэпрэсію і тое, што яна наогул можа пачацца, — здзіўляецца Аксана. — Магчыма, гэта звязана з тым, што ў Польшчы больш развітая культура паходаў да псіхатэрапеўтаў у выпадку няважнага самаадчування — многія і так не стануць цярпець.
Харчаванне ў радзільні арганізаванае цалкам звычайна — ніякай «дыеты маці, што корміць» не прадугледжваецца. Хіба што акушэркі просяць не злоўжываць вострай ежай.
— Я чытала водгукі на сваю радзільню ў Польшчы, там некаторыя пісалі, маўляў, кармілі нясмачна. Не ведаю, мне нармальна: і гародніна былі кожны дзень, і невялікія бутэрбродзікі, і супы. Зразумела, што ежа бальнічная, але не нейкая кепская, ды і порцыі вялікія, — кажа беларуска. — Прыемна, што ўдакладняюць, ці ёсць нейкія дыягназы — у кожнай пацыенткі меню трохі адрознівалася ў залежнасці ад яе стану здароўя. Напрыклад, мне давалі яблыкі, а суседцы па палаце замест іх — салодкія булкі.
Выпісваюць мамаў праз два дні, у выпадку кесарава сячэння — праз тры (у Беларусі — праз тры і пяць адпаведна). Гэтым разам Аксане давялося прабыць бальніцы на суткі даўжэй — медыкі выявілі ў нованароджанай дзяўчынкі невялікія шумы ў сэрцы і вырашылі пракансультавацца з кардыёлагам.
— Спецыяльнай залы для выпіскі тут няма, кветкі прыносіць таксама не прынята. Ужо тым больш ніякіх надпісаў на асфальце ў духу «дзякуй за сына». Усё вельмі будзённа, — заўважае беларуска. — Затое патрабуюць прынесці аўтакрэсла для нованароджаных — выпісацца без яго не атрымаецца, нават калі ў цябе няма машыны. Мяркуецца, што ты выклічаш таксі, і трэба, каб дзіця ў салоне было ў бяспецы.
Праз некалькі дзён пасля выпіскі да парадзіхі прыходзіць акушэрка і пытае, як яна сябе адчувае, ці ўсё ў парадку з дзіцем. У Беларусі так таксама прыходзяць, але, паводле Аксаны, ступень спагадлівасці персаналу зусім розная.
— Пасля атрыманага досведу захацелася, каб у Беларусі таксама былі асобныя радзалы для кожнай ці хаця б добрае стаўленне да парадзіх. Здавалася б, бальніцы, дзе я была, раздзяляе не так шмат кіламетраў, але чамусьці ў Польшчы ёсць разуменне, што роды — гэта інтымны працэс, а не праблема, з якой ты прыехала перашкаджаць медыцынскаму персаналу. Не бачу прычын, з якіх у нас не можа быць гэтак жа, — кажа Аксана. — Думаю, у платных палатах гэта і так магчыма. Але гэта мусіць быць стандартам для ўсіх, а не толькі за грошы ці для фармальнай справаздачнай карцінкі.
Чытайце таксама
