Па тым самым алгарытме? Разбіраемся, як Лукашэнка двойчы мірыўся з Захадам і ці падобна гэта да таго, што адбываецца цяпер

16 лютага 2023 у 1676565000
«Зеркало»

13 лютага пачаўся рабочы візіт у Беларусь міністра замежных справаў і знешнеэканамічных сувязяў Венгрыі Петэра Сіярта. Гэта першы прыезд палітыка такога ўзроўню з краін Еўрасаюза пасля пачатку палітычнага крызісу ў 2020 годзе. Як трактаваць такую падзею: як зусім нязначную, першы крок да дыялогу або як пачатак чарговай, трэцяй, размарозкі адносін паміж Беларуссю і ЕС? Для адказу на гэтае пытанне мы ўспомнілі, як праходзілі аналагічныя працэсы ў нулявыя і дзясятыя гады.

У гэтым тэксце выкарыстаныя цытаты і матэрыялы з архіва партала TUT.BY, даступныя ў сэрвісе web.archive.org. Праз тэхнічныя складанасці мы не можам размясціць на іх актыўныя спасылкі, аднак усе гэтыя матэрыялы ёсць у рэдакцыі «Люстэрка».

Няўдалая спроба сярэдзіны нулявых: шантажу мігрантамі ніхто не спалохаўся

У сярэдзіне нулявых гадоў адносіны паміж Беларуссю і Захадам былі на досыць нізкім узроўні. ЕС і ЗША не прызналі вынікі прэзідэнцкіх выбараў 2001-га, а таксама рэферэндуму 2004-га, які дазволіў Аляксандру Лукашэнку балатавацца на трэці і наступны тэрміны без абмежаванняў.

Галоўны ўдар па адносінах адбыўся ў 2006-м - тады ў краіне прайшлі прэзідэнцкія выбары, пасля якіх улады жорстка разагналі намётавы гарадок, пастаўлены на Кастрычніцкай плошчы, - толькі паводле афіцыйных звестак больш чым 500 чалавек былі затрыманыя. На наступны дзень сілавікі разагналі калону дэманстрантаў, якія ішлі да ІЧУ на Акрэсціна. Былога кандыдата ў прэзідэнты Аляксандра Казуліна асудзілі на пяць з паловай гадоў пазбаўлення волі. Адказам Захаду на рэпрэсіі сталі санкцыі, уведзеныя супраць Лукашэнкі і ягонага найбліжэйшага атачэння.

Тым не менш у той перыяд краіны ЕС і ЗША шмат кантактавалі з беларускімі ўладамі. Прычына - у комплексе падзей, а таксама ва ўзаемнай зацікаўленасці хоць у нейкім дыялогу. У прыватнасці, Захад цікавіла дапамога Мінска ў кантролі над патокамі нелегальных мігрантаў, якія імкнуліся ў Еўрасаюз.

«Беларусь магла б лепш кантраляваць незаконную міграцыю, калі б Еўрасаюз змякчыў палітыку ізаляцыі і аказваў краіне больш дапамогі», - ненавязліва намякаў яшчэ ў 2004 годзе міністр замежных справаў нашай краіны Сяргей Мартынаў. Ён адзначыў, што ЕС мусіць быць «вельмі ўдзячны Беларусі, якая эфектыўна стрымлівае паток нелегальных мігрантаў у краіны Еўрасаюза». Аднак, са словаў Мартынава, краіна магла б рабіць яшчэ больш у гэтым кірунку, калі б атрымлівала падтрымку ад Еўропы.

Кіраўнік МЗС таксама адзначыў, што міжнародная крытыка беларускіх уладаў што да свабоды слова, правядзення свабодных і сумленных выбараў нібыта «несправядлівая, бо грунтуецца на стэрэатыпах і няправільных уяўленнях». Паводле яго, сітуацыя з правамі чалавека ў Беларусі была «не горшая, чым у іншых дзяржавах рэгіёна».

У той момант на Захад гэтыя аргументы не падзейнічалі. Прэзідэнт ЗША Джордж Буш-малодшы ў 2004 годзе падпісаў «Акт аб дэмакратыі ў Беларусі». Ухвалены аднагалосна Кангрэсам Злучаных Штатаў, гэты дакумент меў мэтай дапамогу беларускім апазіцыйным палітычным партыям, няўрадавым арганізацыям і незалежным СМІ, якія выступалі ў абарону дэмакратыі і правоў чалавека.

У адказ Мартынаў, звыкла панаракаўшы на падвойныя стандарты, зноў заявіў, што Захад мусіць прадэманстраваць большы прагматызм у адносінах з Мінскам. «Ці можна вырашаць без удзелу Беларусі праблемы нелегальнай міграцыі, бяспекі межаў? 50% расійскай нафты і 20% расійскага газу ідзе праз Беларусь. Ці можна забяспечыць бесперабойнасць, фізічную бяспеку гэтага транзіту без Беларусі?» - дадаў яшчэ адзін, «транзітны», аргумент міністр.

Але яго голас, які заклікаў да дыялогу, зноў не пачулі. Асноўная прычына была, зразумела, у рэпрэсіях пасля тых самых прэзідэнцкіх выбараў 2006 года. Зрэшты, нават пасля іх дыялог паміж Еўропай не спыняўся. «Плошча» адбылася ў сакавіку, а ўжо ў лістападзе 2006-га Мартынаў сустракаўся са старшынёй АБСЕ Карлам дэ Гюхтам. У снежні кіраўніка беларускага МЗС запрасілі ў Брусэль на паседжанне Савета міністраў замежных справаў дзяржаў - удзельніц АБСЕ. На ёй Мартынаў выказаў шкадаванне, што ў палітычным дыялогу няма ніякіх зменаў, заявіў пра непрымальнасць любых санкцый.

«Мы мусім зыходзіць з прынцыпу салідарнасці і ўзаемадапамогі, а не канфрантацыі і ізаляцыі. Прыйшоў час змяніць саму філасофію супрацоўніцтва і дыялогу», - адзначыў тады міністр. Тады ж ён сустракаўся з камісарам ЕС па знешніх сувязях Бенітай Ферэра-Вальднер і міністрам замежных справаў Фінляндыі Эркі Туаміая (яго краіна тады старшынявала ў ЕС).

Усё гэта дэманструе, што адносіны з Мінскам тады канчаткова не рвалі (статус сустрэч выглядае вельмі прадстаўніча), але і на кампраміс у Еўрасаюзе не ішлі. Нават праз два дзясяткі гадоў, калі беларускія ўлады пайшлі на эскалацыю і вырашылі адправіць мігрантаў на штурм Еўропы, гэта не стала падставай для паўнавартаснага дыялогу і размарозкі адносін. Ва ўмовах жа сярэдзіны нулявых і ў тым маштабе праблема была больш чым вырашальная. Што да размовы пра расійскія нафту і газ, то іх бесперабойная пастаўка была важная Расіі, якая падсаджвала Захад на свой экспарт. У выпадку чаго Масква магла націснуць на саюзніка, таму пагрозу не ўспрынялі сур'ёзна.

Першая размарозка: «Мы зноў заяўляем пра жаданне працаваць з Беларуссю»

Але Беларусь не пакідала спробаў наладзіць адносіны з Захадам, выкарыстоўваючы ў першую чаргу дыпламатычныя каналы. Прычынай былі эканамічныя складанасці ў дыялогу з Масквой. Якраз з пачатку 2007 года Расія ўвяла для Беларусі экспартную пошліну на нафту з гэтай краіны. Гэта быў сур'ёзны ўдар па эканоміцы нашай краіны, 40% экспарту якой складалі нафтапрадукты. Акрамя таго, Беларусі давялося дзяліцца з Расіяй пошлінай на экспарт нафтапрадуктаў са сваёй тэрыторыі. Толькі ў сярэдзіне снежня 2007-га краіны дамовіліся пра цану газу на наступны год.

У выніку астуджэння адносін з Крамлём афіцыйны Мінск пачаў актыўней камунікаваць з еўрапейскімі структурамі. У сакавіку таго года Мартынаў заяўляў, што Беларусь імкнецца да ўдзелу ў працэсах інтэграцыі ў межах «вялікай» Еўропы. У красавіку ён сустракаўся з намеснікам памочніка дзяржаўнага сакратара ЗША Дэвідам Крамерам. У кастрычніку - з дакладчыкам камісіі па палітычных пытаннях Парламенцкай асамблеі Савета Еўропы Андрэа Рыгоні. У выніку ў снежні быў парафіяваны праект пагаднення аб адкрыцці прадстаўніцтва Еўракамісіі ў Беларусі. Але на паўнавартасную размарозку адносін Захад усё роўна не ішоў.

Між тым нармалізацыя адносін з Захадам станавілася для Беларусі ўсё больш важнай. У свеце ў 2008-м разгарэўся эканамічны крызіс, што ціснула і на беларускую эканоміку. Вымушалі жадаць лепшага і адносіны Лукашэнкі з новым прэзідэнтам Расіі Дзмітрыем Мядзведзевым. У сваю чаргу заходнія колы нарэшце атрымалі сур'ёзны аргумент для збліжэння.

У 2008-м паміж Расіяй і Грузіяй адбылася кароткатэрміновая вайна, падчас якой войскі РФ 11 жніўня ўвайшлі на тэрыторыю паўднёвай суседкі. Лукашэнка гэтага спалохаўся. Ужо на наступны дзень ён выклікаў да сябе Мартынава і заявіў пра намер палепшыць адносіны з краінамі Еўрапейскага саюза і ЗША. Словы не разышліся са справай. А ўжо 13 жніўня ў адміністрацыю Лукашэнкі запрасілі пасла Германіі Гебхарта Вайса. Яшчэ праз некалькі дзён, 16 жніўня, Лукашэнка памілаваў Аляксандра Казуліна. Разам з ім на волю выйшлі і два іншыя палітвязні: Андрэй Кім і Сяргей Парсюкевіч.

Рэакцыя на гэтую падзею не змусіла сябе доўга чакаць. Прадстаўнікі адразу трох краін - ЗША, Літвы і Германіі - віталі гэты крок і заявілі пра гатоўнасць да збліжэння з Беларуссю. Кіраўнік МЗС ФРГ Франк-Вальтэр Штайнмаер нават адзначыў: «Гэта акт чалавечнасці, услед за якім мусяць рушыць і астатнія. [Мы] на гэта доўга спадзяваліся і доўга заклікалі да гэтага беларускія ўлады. <…> Разам з нашымі еўрапейскімі партнёрамі мы зноў заяўляем пра жаданне працаваць з Беларуссю».

Выбары недэмакратычныя, але гэта не праблема

Ужо ў пачатку верасня 2008 года Мартынава запрасілі ў Парыж на сустрэчу з прадстаўнікамі «тройкі» Еўрасаюза, якую планавалі правесці ў рамках чарговага паседжання кіраўнікоў МЗС краін ЕС. Згаданая еўракамісар па знешніх сувязях Беніта Ферэра-Вальднер асабіста падтрымала запрашэнне Мартынава. Паводле інфармацыі крыніц, гаворка ішла пра тое, што санкцыі ў дачыненні да Беларусі перагледзяць пры ўмове станоўчай ацэнкі АБСЕ парламенцкіх выбараў, а таксама «непрызнання Мінскам незалежнасці Паўднёвай Асеціі і Абхазіі» (гэтыя непрызнаныя рэспублікі з'явіліся ў выніку расійскага ўварвання ў Грузію).

Парламенцкія выбары прайшлі 28 верасня. Яны не былі прызнаныя АБСЕ дэмакратычнымі і адпаведнымі міжнародным стандартам, аднак арганізацыя адзначыла, што беларускі бок ішоў на супрацоўніцтва актыўней, чым раней. Пры гэтым у парламент не трапіў ні адзін прадстаўнік апазіцыі. Выбары адбыліся ў адзін тур адразу ва ўсіх 110 акругах.

Захад закрыў на гэта вочы, бо Лукашэнка так і не прызнаў незалежнасць Абхазіі і Паўднёвай Асеціі. Нягледзячы на рэверансы ў бок Крамля, ён фактычна забалбатаў гэтую ідэю, пакінуўшы расійскіх партнёраў ні з чым.

Усе гэтыя абставіны паспрыялі дыялогу Захаду з беларускімі ўладамі па некаторых двухбаковых пытаннях, у прыватнасці (у верасні) - па ўсё той жа міграцыі. У кастрычніку Мінск наведаў старшыня АБСЕ і міністр замежных справаў Фінляндыі Аляксандр Стуб. У тым жа месяцы вярхоўны прадстаўнік Савета ЕС Хаўер Салана сам патэлефанаваў Мартынаву і запрасіў яго ўзяць удзел у паседжанні міністраў замежных справаў краін ЕС 13 кастрычніка.

Менавіта на гэтым паседжанні ў Люксембургу вырашылі прыпыніць на паўгода дзеянне візавых санкцый у дачыненні да 35 высокапастаўленых беларускіх чыноўнікаў, у тым ліку Лукашэнкі. Неўязнымі ў краіны ЕС засталіся толькі тыя, каго абвінавачвалі ў датычнасці да знікненняў людзей у Беларусі ў канцы 1990-х (гаворка пра Віктара Шэймана, Дзмітрыя Паўлічэнку, Юрыя Сівакова і Уладзіміра Навумава), а таксама кіраўніца ЦВК Лідзія Ярмошына. Зрэшты, першыя трое яшчэ раней былі адхіленыя ад сваіх пасадаў.

У выніку Мінск для пачатку атрымаў такія неабходныя для пераадолення крызісу грошы - ужо ў студзені 2009 года МВФ ухваліў вылучэнне Беларусі велізарнага крэдыту на 2,5 мільярда еўра. На сайце Лукашэнкі з'явілася публікацыя пад загалоўкам «Беларусь працягвае паслядоўнае выбудоўванне канструктыўнага і ўсебаковага дыялогу з ЕС», у якой расказвалася пра атрыманы ЕС дазвол на працу на тэрыторыі краіны прадстаўніцтва Камісіі еўрапейскіх супольнасцяў. У красавіку таго ж года Лукашэнка здзейсніў свой першы за 14 гадоў візіт у Еўропу - у Ватыкан на сустрэчу з папам рымскім Бенедыктам XVI, прэм'ер-міністрам Італіі Сільвіа Берлусконі і міністрам замежных справаў гэтай краіны Франка Фраціні.

У сакавіку 2009-га на паседжанні Еўрапарламента ў Страсбургу дэпутаты абмяркоўвалі «новую палітыку» ў дачыненні да афіцыйнага Мінска.

«Еўрапарламент з разуменнем паставіўся да прапановы Еўракамісіі і Савета Еўрасаюза аднавіць адносіны з Беларуссю, прапанаваць ёй удзел у праграме "Усходняе партнёрства", бо палітыка ізаляцыі ў цэлым сябе не апраўдала, - расказаў па выніках дыскусіі еўрадэпутат ад Літвы Юстас Палецкіс. - <…> Былі, вядома, і выказванні пра тое, што з боку ЕС крокі насустрач Беларусі зробленыя занадта рана, што ў краіне да гэтага часу не адбыліся змены, якія дазволілі б ужо цяпер пераходзіць да дыялогу. Але такія галасы аказаліся ў меншасці».

Фактычна, гэта азначала пераход ЕС у адносінах з Беларуссю да канцэпцыі «рэальнай палітыкі», калі ідэалагічныя разыходжанні адыходзяць на другі план, а разглядаюцца выключна практычныя аспекты ўзаемадзеяння.

У Выбарчы кодэкс Беларусі нават унеслі некалькі паправак у адпаведнасці з рэкамендацыямі АБСЕ, а дзеянне сумнавядомага артыкула КК «за дзеянне ад імені незарэгістраванай арганізацыі» замарозілі.

Другая размарозка: праз два дні пасля сілавога разгону - візіт у Італію

Пацяпленне адносін аказалася нядоўгім. У канцы 2010 года ў краіне прайшлі чарговыя прэзідэнцкія выбары. У цэнтры Мінска зноў сабраліся пратэстоўцы, якіх пры спробе пранікнуць у будынак Дома ўрада атакавалі сілавікі. Жорсткі разгон акцыі з ужываннем дубінак завяршыўся затрыманнем больш чым 600 чалавек, сямёра з іх былі кандыдатамі ў прэзідэнты.

Захад быў у шоку, бо гэтыя дзеянні перакрэслілі ўсю палітыку, якая праводзілася некалькі гадоў да гэтага. Выбары лагічна не былі прызнаныя сумленнымі, свабоднымі і празрыстымі. Таксама прагучалі абвінавачанні ў празмерным ужыванні сілы. Распачаты неўзабаве крымінальны працэс супраць затрыманых кандыдатаў у прэзідэнты таксама не спрыяў дыялогу з Лукашэнкам.

Газета адміністрацыі Лукашэнкі «СБ. Беларусь сегодня» абвінаваціла ў арганізацыі пратэстаў спецслужбы Польшчы і Германіі. А заходнія дыпламаты байкатавалі цырымонію інаўгурацыі Лукашэнкі. Той у сваю чаргу заявіў, што «пляваць хацеў» на меркаванне і каментары заходніх экспертаў.

Але экспертам ужо тады было зразумела, што кардынальна палітыка Захаду не зменіцца. Выбары і сілавы разгон «Плошчы» прайшлі 19 снежня, а Сяргей Мартынаў ужо 21 снежня паляцеў з візітам у Італію. Зразумела, што такія візіты плануюцца загадзя, але мясцовыя чыноўнікі прынцыпова не сталі адмяняць сустрэчу.

Кіраўнік праграмы «Расія - ЕС» фінскага Інстытута міжнародных адносін Аркадзь Мошэс ужо тады адзначаў, што «адносіны паміж Мінскам і Брусэлем былі «адкінутыя назад», але «гаворка не можа ісці пра вяртанне да палітыкі ізаляцыі».

«Я сцвярджаў і працягваю сцвярджаць, што Еўропа прызнала Лукашэнку ў якасці кіраўніка краіны. Цяпер змешваюцца паняцці пра прызнанне выбараў адпаведнымі дэмакратычным стандартам (гэтага не будзе) і прызнанне Лукашэнкі легітымным кіраўніком. Апошняе ўжо адбылося, інакш Мартынаў не знаходзіўся б з візітам у Італіі. Калі б Еўропа хацела ізаляваць беларускі рэжым, то паводзіла б сябе па-іншаму з кіраўніком беларускай дыпламатыі», - казаў эксперт. «Крытычны ўзровень псіхалагічнага ўспрымання пяройдзены. Далей будзе ісці вязкі гандаль наконт умоваў вызвалення людзей. Але гэта гандаль, пра ізаляцыю, паўтаруся, гаворкі не ідзе», - працягваў ён.

Меркаванне Мошэса цалкам апраўдалася. Італія выступіла ў якасці адваката Лукашэнкі (мяркуючы з усяго, цяпер на такую ролю акурат прэтэндуе Венгрыя). 7 студзеня 2011 года афіцыйны Рым выступіў супраць прапановы ўвесці санкцыі Еўрасаюза ў дачыненні да Лукашэнкі і іншых беларускіх чыноўнікаў. 10 студзеня з візітам у Брусэль паехаў Мартынаў - ён папрасіў пра сустрэчу ў вярхоўнай прадстаўніцы ЕС па замежных справах і палітыцы бяспекі Кэтрын Эштан. На наступны дзень міністр замежных справаў з неафіцыйным візітам наведаў Фінляндыю.

У сваіх намаганнях міністр быў не самотны. У тым жа студзені Уладзімір Макей, тады кіраўнік адміністрацыі Лукашэнкі, зрабіў неафіцыйны візіт у сталіцу суседняй Літвы.

Усе гэтыя намаганні далі вынік. Санкцыі Еўрасаюза аказаліся грознымі толькі на першы погляд. ЕС забараніў уезд у Еўропу Лукашэнку і яго набліжаным (пакінуўшы тым не менш магчымасць для кантактаў з іншымі афіцыйнымі прадстаўнікам улады). Сярод іх прадказальна аказаўся Сяргей Мартынаў, а таксама першы віцэ-прэм'ер Уладзімір Сямашка. Эканоміку гэтыя санкцыі не закранулі, а аб'ём гандлёвага абароту з краінамі ЕС у апошнія паўтара года перад выбарамі быў супастаўны з аб'ёмам беларуска-расійскага гандлю.

Гандаль з Захадам у той момант шмат у чым адбываўся з дапамогай Італіі. Гэтая краіна ўсё ж далучылася да санкцый, але не адмовілася ад кантактаў з афіцыйным Мінскам. Міністры замежных справаў гэтых краін сустракаліся ў чэрвені 2011-га. Як адзначалі аналітыкі, галоўную ролю пры вызначэнні палітыкі Рыма ў дачыненні да Беларусі адыгрывалі інтарэсы італьянскага бізнесу, і Рым не мог гэтага не ўлічваць.

Адвакатамі Лукашэнкі таксама выступалі дэмакратычныя Грузія і Украіна (ва ўладзе ў гэтых краінах знаходзілася тады, адпаведна, Міхаіл Саакашвілі і Віктар Юшчанка). Гэта адбылося ў тым жа годзе падчас абмеркавання праекта выніковай дэкларацыі Варшаўскага саміту Усходняга партнёрства. Прадстаўнікі ЕС прапанавалі ўключыць у дэкларацыю параграф, які крытыкуе сітуацыю з правамі чалавека і наяўнасць палітвязняў у Беларусі. Але, паводле словаў палітыка Анатоля Лябедзькі, менавіта гэтыя краіны выступілі супраць.

Замест Мартынава - Макей

У жніўні 2012 года новым міністрам замежных справаў стаў Уладзімір Макей. Пасля гэтага пачалася чарговая адліга ў адносінах Мінска і Захаду. Нягледзячы на тое што сам кіраўнік МЗС на той момант быў пад санкцыямі і забаронай на ўезд у ЕС, Брусэль выказаў гатоўнасць працаваць з ім. Еўрапалітыкі ўбачылі ў Макею чалавека, з якім можна размаўляць і абмяркоўваць праблемы ў Беларусі. Паступова, крок за крокам, сустрэча за сустрэчай, гэты чыноўнік наладжваў кантакты і размарожваў адносіны Мінска з краінамі Захаду. Ён змог дамагчыся таго, што ЕС адмяніў вялікую частку уведзеных раней супраць Беларусі санкцый узамен на вызваленне палітвязняў і прыняцце рашэнняў, якія фармальна сведчылі пра зніжэнне аўтарытарнага ціску ў краіне.

Сапраўды, цягам некалькіх гадоў пасля «Плошчы» 2010 года ўсе палітвязні выйшлі на волю. Некаторыя адбылі ўвесь тэрмін - да прыкладу, лідар «Маладога фронту» Зміцер Дашкевіч правёў за кратамі два гады, прызначаных нібыта за «хуліганства». Ён адмовіўся пісаць прашэнне аб памілаванні на імя Лукашэнкі. Потым да яго тэрміну дадалі яшчэ год, прызнаўшы вінаватым у злосным непадпарадкаванні патрабаванням адміністрацыі папраўчай установы. На волю Дашкевіч выйшаў толькі ў канцы жніўня 2013-га, правёўшы ў калоніі амаль тры гады.

Дзякуючы намаганням Макея для Аляксандра Лукашэнкі зноў адчыніліся дзверы на Захадзе, эканоміка пачала разгортвацца і дыверсіфікавацца, палітычныя адносіны - таксама. Сам кіраўнік МЗС перыядычна заяўляў, што гэтае збліжэнне мусіць адбывацца «без дыктату і ціску», на адрас жа ўсходняга суседа пры гэтым гучала, што Беларусь нікуды не сыдзе ад Масквы.

Збліжэнне з Захадам яшчэ больш паскорылася пасля падзей ва Украіне ў 2014 годзе. Беларусь на афіцыйным узроўні так і не прызнала Крым, прадэманстраваўшы суб'ектнасць у знешняй палітыцы, а таксама прыклала мноства намаганняў для фармавання іміджу міратворцы, стаўшы ў выніку асноўнай пляцоўкай для перамоваў паміж бакамі канфлікту.

Незадоўга да чарговых прэзідэнцкіх выбараў, у жніўні 2015-га, Лукашэнка раптоўна памілаваў усіх людзей, якія лічыліся палітвязнямі; адным з іх быў Мікалай Статкевіч, што знаходзіўся за кратамі з 19 снежня 2010-га (ён стаў апошнім з асуджаных па той справе, які выйшаў на волю).

На чым палягае «формула размарозкі» і што значыць візіт Сіярта?

Грунтуючыся на двух удалых цыклах, можна сказаць, што збліжэнні паміж Еўрапейскім саюзам і Беларуссю праходзілі па адной і той жа схеме:

• палітычная і эканамічная сітуацыя складвалася так, што Беларусі быў патрэбны Захад, а Захаду - Беларусь, прычым абодва бакі не саромеліся пра гэта публічна заяўляць;
• неад'емнай часткай працэсу было вызваленне Лукашэнкам палітвязняў;
• працэс дыпламатычнага збліжэння адбываўся на ўзроўні МЗС, а ў Беларусі з'яўляліся свае адвакаты на Захадзе; усё гэта суправаджалася мноствам кантактаў на самых розных узроўнях: як з асобнымі заходнімі краінамі, так і з арганізацыямі накшталт АБСЕ або ЕС.

Апошні элемент у гэтай схеме супадае: візіт венгерскага боку адбыўся якраз па лініі МЗС. Але ў астатнім назіраецца дыяметральная розніца.

Пра публічную зацікаўленасць адно ў адным і нейкія агульныя інтарэсы гаворкі не ідзе. Дакладней, цікавасць да дыялогу ёсць - але толькі з боку Лукашэнкі. Літаральна сёння на сустрэчы з замежнымі журналістамі ён чарговым разам заявіў, што хоча нармальных адносін з Захадам пры ўмове, каб «не лезлі ў яго агарод». Вось толькі галоўная праблема заходняй палітыкі цяпер - вайна ва Украіне, на дапамогу Кіеву ЗША і ЕС накіроўваюць велізарныя рэсурсы. Тым часам беларуская прапаганда падтрымлівае вайну, у нашай краіне знаходзяцца расійскія войскі і тэхніка, а сам Мінск стаў суўдзельнікам крамлёўскай агрэсіі. Нават спроба Лукашэнкі эскаліяваць праблему з мігрантамі ў 2021-м, каб зрабіць дыялог неабходным для ЕС, выніку не дала - санкцыі з Беларусі пасля гэтага ніхто не зняў (нагадаем, падобная спроба правалілася і ў сярэдзіне нулявых). Можна выказаць здагадку, што і чарговыя пагрозы, якія прагучалі сёння з вуснаў палітыка, станоўчага выніку не дадуць.

Тое самае можна сказаць пра палітвязняў: праз два з паловай гады пасля выбараў у беларускіх турмах знаходзіцца больш чым 1400 чалавек, у пераследзе якіх праваабаронцы бачаць палітычныя матывы. У параўнанні з усімі папярэднімі перыядамі гэта беспрэцэдэнтная колькасць - і складана сабе ўявіць, колькі людзей мусіць выйсці на волю, каб Захад успрыняў гэта як сігнал да дыялогу. У той жа час ёсць сур'ёзныя сумневы, што ўлады наогул могуць пайсці на такі крок ва ўмовах моцнай залежнасці Лукашэнкі ад уласных сілавікоў (якія наўрад ці добра ўспрымуць масавае вызваленне сваіх праціўнікаў), а таксама самага моцнага за ўсю суверэнную гісторыю кантролю над Мінскам з боку Масквы (у Крамлі таксама добра разумеюць, што значаць такія крокі).

Ды і трэці пункт выканальны толькі часткова: візіт Сіярта - першы і пакуль адзіны прыклад хоць нейкага сур'ёзнага дыялогу. Усе астатнія каналы ўзаемадзеяння для Беларусі па-ранейшаму адрэзаныя (прычым некаторыя - намаганнямі самога Мінска, які, напрыклад, яшчэ ў 2021 годзе прыпыніў свой удзел у праграме «Усходняе партнёрства»). У той жа час Венгрыя ў ролі адваката Лукашэнкі - не найлепшы варыянт: у межах ЕС Будапешт сам цяпер выглядае белай варонай з прычыны неадназначнай пазіцыі мясцовых уладаў што да вайны ва Украіне.

Таму можна канстатаваць, што ні пра якае пацяпленне ў адносінах Беларусі з Захадам гаворкі пакуль не ідзе. Абодвум бакам пакуль практычна няма чаго прапанаваць адзін аднаму. Але калі такія візіты з удзелам іншых прадстаўнікоў заходніх дзяржаваў або структур паўторацца альбо калі на Захад паедзе хтосьці з афіцыйнага Мінска, можна будзе гаварыць пра першыя рэальныя прыкметы пацяплення. Праўда, улічваючы тое, што адбывалася ў Беларусі ў апошнія гады, гэты сцэнар усё яшчэ здаецца вельмі малаімаверным.